Prawa skazanego

Kodeks karny wykonawczy reguluje nie tylko wykonanie kary, a więc działania organów państwa  w stosunku do skazanego obywatela, ale także prawa obywatela względem organów państwa w płaszczyźnie wykonania wymierzonych mu kar. W przypadku kary pozbawienia wolności spotykamy zarówno uprawnienia o charakterze procesowym, jak i bezpośrednio związane z odbywaniem kary. W przypadku uprawnień procesowych skazany ma prawo do składania różnego rodzaju wniosków, wśród których znajdują się, m.in.:

1. Wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, który może zostać złożony po rozpoczęciu odbywania tej kary.
2. Wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie, który – co do zasady – może zostać złożony po upływie połowy orzeczonej kary (nie wcześniej jednak niż po 6 miesiącach).
3. Wniosek o zamianę kary pozbawienia wolności na tzw. dozór elektroniczny.

Skazany odbywający karę pozbawienia wolności na terenie zakładu karnego ma między innymi prawo do:

1. Kontaktu z rodziną w formie widzeń i kontaktów telefonicznych.
2. Komunikowania się z obrońcą – korespondencja z nim nie jest objęta obowiązkiem cenzury.
3. Korzystania z wolności religijnej.
4. Zatrudnienia.
5. Kształcenia się.

Skazany na terenie swojej celi mieszkalnej ma prawo do posiadania:

1. Dokumentów związanych z postępowaniem w danej sprawie karnej.
2. Artykułów żywnościowych, których waga nie może przekraczać 6 kg.
3. Wyrobów tytoniowych, środków higieny osobistej, zegarka, listów oraz fotografii członków rodziny i innych osób bliskich.
4. Przedmiotów kultu religijnego, materiałów piśmienniczych, książek, prasy, notatek osobistych.

Ponadto, za zgodą dyrektora zakładu karnego skazany może posiadać w celi sprzęt audiowizualny lub komputerowy. Skazany w sprawie karnej, odbywający karę pozbawienia wolności ma również prawo do otrzymania paczki żywnościowej, która jednak musi zostać zakupiona za pośrednictwem zakładu karnego, co w praktyce sprowadza się do konieczności złożenia i opłacenia zamówienia takiej paczki w zakładzie karnym. Nie ma możliwości przygotowania jej samodzielnie.

W ramach wykonywanej kary pozbawienia wolności skazany w sprawie karnej, podlega regulaminowi jednostki, na terenie której przebywa. W związku z tym, w czasie odbywania takiej kary dyrektor zakładu karnego ma prawo do nakładania na skazanych określonych nagród za wyróżniające się zachowanie lub działalność i kar za zachowania niezgodne z obowiązującym regulaminem. Ilość nagród i kar jest zawsze brana pod uwagę przy rozpoznawaniu wniosków o warunkowe przedterminowe zwolnienie i innych wniosków związanych z przebiegiem kary.

Zanim skazany stawi się do zakładu karnego celem odbycia kary pozbawienia wolności ma prawo złożyć wniosek o odroczenie wykonania orzeczonej w jego sprawie kary. Za podstawę wniosku można uznać sytuację zdrowotną skazanego lub jego trudną sytuację rodzinną, które nie pozwalają mu na odbycie kary w danej chwili. W określonych sytuacjach, po uzyskaniu dwukrotnego odroczenia wykonania kary skazany może ubiegać się o warunkowe zawieszenie wykonania tej kary, mimo że pierwotnie kara była orzeczona bez warunkowego zawieszenia. Wnioski o odroczenie wykonania kary, jak i samo postępowanie wykonawcze w tej kwestii nie jest, co do zasady, skomplikowane, niemniej jednak warto skorzystać z rad i doświadczenia adwokata karnisty, który brał udział w setkach podobnych spraw i wie, jak sporządzić wniosek a następnie możliwie skutecznie popierać go przed Sądem. Wielokrotnie adwokat karnista może też doradzić złożenie wniosków dowodowych, jak choćby o powołanie biegłego z zakresu różnorakich specjalności, których opinie mogą wspomóc argumentacje związaną z odroczeniem wykonania kary.

Wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie kieruje się do sądu penitencjarnego, a więc nie do sądu, który wymierzył karę, ale do sądu który nadzoruje wykonanie kary. Sądem penitencjarnym jest zawsze sąd okręgowy dla danego okręgu, który rozpoznaje również wnioski o udzielenie skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, co może przyczynić się do czasowego opuszczenia przez skazanego zakładu karnego z koniecznością powrotu po upływie określonego czasu. W niektórych sytuacjach skazany może się ubiegać o warunkowe zawieszenie kary pozostałej do odbycia. Także i to postępowanie wykonawcze najlepiej prowadzić z pomocą doświadczonego adwokata karnisty.

Obowiązkiem skazanego w sprawach karnych jest uiszczenie nałożonej na niego grzywny. W sytuacji, gdy skazany nie jest w stanie jej uregulować jednorazowo, może złożyć stosowny wniosek o rozłożenie jej na raty. Wniosek dotyczący rozłożenia płatności na raty składany jest do tzw. sekcji wykonawczej sądu, który jest właściwy do wykonania orzeczonej kary.

W przypadku kary ograniczenia wolności skazany ma obowiązek wykonać karę, która co do zasady, polega na wykonaniu nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele społeczne. Z taką karą najczęściej łączony jest dozór kuratora, który ma obowiązek okresowo kontaktować się ze skazanym i przekazywać stosowne informacje, na temat jego pracy, sądowi. W ramach wykonywania kary ograniczenia wolności – w określonych sytuacjach – możliwe jest jej modyfikowanie lub ewentualnie ubieganie się o jej skrócenie. Jeśli skazany nie wykonuje orzeczonej w sprawie karnej, kary ograniczenia wolności, Sąd może umieścić go w zakładzie karnym. Mamy wówczas do czynienia z tzw. zastępczą karę pozbawienia wolności.

Skazany w sprawie karnej ma prawo do ubiegania się o ułaskawienie, które następuje po przeprowadzeniu odpowiedniej procedury, zainicjowanej prośbą o ułaskawienie. Taką prośbę może złożyć skazany, adwokat karnista, ale też osoba trzecia (np. członek rodziny). Przy rozpoznawaniu prośby o ułaskawienie sąd bierze pod uwagę okoliczności, które zaistniały po wydaniu prawomocnego orzeczenia, co oznacza, że przy sporządzaniu wniosku należy skupić się na zdarzeniach, mających miejsce po wydaniu przez Sąd wyroku i które w związku z tym nie mogły zostać wzięte pod uwagę w toku sprawy karnej.

Wraz z uprawomocnieniem się wyroku, a zatem w momencie, gdy oskarżony zmienia status na skazanego, pojawiają się dodatkowe możliwości wzruszenia prawomocnych orzeczeń sądowych, w formie wniosku o wznowienie postępowania karnego bądź zaskarżenia wyroku kasacją do Sądu Najwyższego.

Zarówno w przypadku kasacji, jak i wznowienia postępowania, wskazane, a nawet konieczne jest korzystanie z pomocy adwokata karnisty, który posiada doświadczenie w prowadzeniu spraw karnych.